خدابخش کارشناس کتاب کودک گفت: «باید حواس‌مان باشد که بچه‌های مختلف با گرایش‌های مختلف به شهید سلیمانی عِرق و توجه دارند. اگر این اتفاق نیفتد، ممکن است چند صباح دیگر به این سمت برویم که به فکر نجات قهرمان‌مان باشیم. یعنی قهرمان ما تبدیل شده باشد به یک سری قرائت‌های رسمی و ایدئولوژیک‌وار که از اینجا به بعد تازه باید در این باره صحبت کنیم که شهید سلیمانی این‌ها نیست!»
به گزارش خبرنگار گروه زندگی کنگره سلامت مردان: نشست نقد و بررسی کتاب‌های برگزیده مرتبط با شهید سردار سلیمانی در حوزه‌ی کودک و نوجوان در سرای اهل قلم صبح جمعه در سالن کودک و نوجوان نمایشگاه کتاب برگزار شد. در این نشست خانم «کلر ژوبرت» نویسنده و تصویرگر کتاب کودک، «مجید خدابخش» کارشناس کتاب کودک و «فهیمه شانه» کارشناس ادبیات کودک حضور داشتند و درباره کیفیت محتوای متنی و تصویری ۱۵ عنوان کتاب کودک و نوجوان با موضوع شهید سلیمانی به بحث و تبادل نظر پرداختند. گزیده‌ای از این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید. *دوره گذار در تولید آثار با موضوع شهید سلیمانی «مجید خدابخش»، کارشناس کتاب کودک در ابتدای صحبت‌هایش با اشاره به اینکه از زمان شهادت شهید سلیمانی، در این بازه زمانی ۴۱ ماه، حدود ۶۵۰ عنوان کتاب درباره ایشان منتشر شده است، گفت: «یعنی میانگین هر دو روز یک عنوان کتاب. این رقم اقبال عمومی از سمت ناشران و نویسندگان را برای نوشتن کتاب درباره شهید سلیمانی نشان می‌دهد. اما این سرعت در انتشار حتماً مواردی را به همراه دارد. نمودش همین است که دوستان مکتب از بین کتاب‌های کودک و نوجوان ۱۵ کتاب را که گمان می‌کردند بهتر هستند در اختیار ما گذاشتند تا در این جلسه درباره‌شان صحبت کنیم. اما از بین این کتاب‌ها مثلاً از حیث تصویرگری شاید ۳ یا ۴ کتاب نمره قبولی بگیرند. از قضا کتاب‌هایی که به مرکز نزدیک‌ترند یا توانسته‌اند با انتشارات مکتب حاج‌قاسم تماس بگیرند، کتاب‌های بهتری هستند.» خدابخش با بیان اینکه در حوزه کتاب‌های مربوط به شهید سلیمانی در حال طی یک دوره گذار هستیم، افزود: «این دوره گذار به این برمی‌گردد که عده‌ای از نویسندگان دوست داشته‌اند درباره شهید سلیمانی کار کنند، آن هم با کیفیت‌های مختلف. بعضی از کتاب‌ها را که نگاه می‌کنیم مشخص است طرف نهایتاً ۳ هفته برای تصویرگری و… آن وقت گذاشته است. تصورم این است این دوره گذار یا طی شده یا با یک سرعتی طی خواهد شد و بعد از این دوره گذار باید خیلی دقیق‌تر درباره بعضی مسائل صحبت کنیم. گمان می‌کنم کم‌کم داریم به خودمان می‌آییم. ولی نقش مکتب در این میان خیلی مهم است.»
نشست نقد و بررسی کتاب‌های برگزیده مرتبط با شهید سردار سلیمانی در حوزه کودک و نوجوان *در تصویرگری کتاب‌ها هم تصویرگری ضعیف داشتیم، هم قوی! خانم «کلر ژوبرت»، نویسنده و تصویرگر کتاب کودک، درباره تصویرگری، کیفیت تصاویر، شفافیت رنگ‌ها و… در کتاب‌های بررسی‌شده،گفت: «چند تا از این ۱۵ کتاب تصاویر قوی و جداب و کودکانه‌ای داشت که یاری‌دهنده متن بود. بعضی‌هایش هم کتاب‌های ضعیفی بودند و تصاویر خوبی نداشتند. یا حرفه‌ای نبودند یا کودکانه نبودند. از بین کتاب‌های نوجوان، کتاب پی‌نما «از چیزی نمی‌ترسیدم» کاری قوی و حرفه‌ای بود.» خدابخش نیز در این باره گفت: «به نظرم یکی از کتاب‌هایی که تصویرگری باهویتی دارد، کتاب خود خانم ژوبرت است. مثل همیشه متن و تصویر در این کتاب همدیگر را یاری می‌کنند. کتاب «کوچک‌مرد» هم کتاب خوبی است. اما جلدش را که می‌بینید فکر می‌کنید پوستر است. چون اسم نویسنده و مشخصاتی که باید، روی جلد نیست. این یک ایراد است. اما تصاویر کتاب دوست‌داشتنی هستند و آدم می‌تواند با آنها ارتباط برقرار کند. پی‌نما «از چیزی نمی‌ترسیدم» هم کار خوبی درآمده.» «فهیمه شانه»، کارشناس ادبیات کودک نیز با بیان اینکه روی هم رفته نمی‌توانم بگویم کار تصویرگری این کتاب‌ها موفق بوده است، توضیح داد: «انگشت‌شمارند آن‌هایی که موفق بوده‌اند. شاید بتوان گفت برآوردی که در کل حوزه‌ی کودک وجود دارد مبنی بر اینکه تعداد کمی از کتاب‌های زیادی که تولید می‌شوند، موفقند، اینجا هم دیده می‌شود. در مورد این ۱۵ کتابی هم که در اختیار من گذاشتید، ۳ یا ۴ عنوان بیشتر را قوی نمی‌دانم. آن هم کتاب‌هایی که یک نگاه ویژه و حرفه‌ای بالای سرشان بوده است.»
کتاب کوچک مرد *متن و تصویر در کتاب کودک مکمل یکدیگرند خانم شانه در رد این نکته که تصویر بر متن ارجح است، گفت: «در کتاب کودک، تصویر خیلی مهم است. اما داستان مهم‌تر است. تصویر بخش دوم است. داستانی که در ذهن است به تصویر مسیر می‌دهد. به هر حال تصویر هم بخشی از محتواست. متن و تصویر معمولاً در کنار هم پیش می‌روند. وقتی متن کیفیت خوبی ندارد، تصویر هم خوب نیست. اگر کتاب با برنامه تولید شده باشد و برایش زحمت کشیده باشد و ناشرش پیش از رفتن کتاب به چاپخانه نقدهای مختلف دریافت کرده و اشکالات را رفع کرده باشد، این کتاب هم از لحاظ متن، هم از لحاظ تصویر، کتاب موفقی است. در کتاب کودک این دو مکمل همدیگرند. تصویر به متن هویت بیشتری می‌دهد و آن را گسترش می‌دهد و باید مخاطب را با خودش همراه کند.». *مقدس‌سازی نه، کلیشه‌زدایی آری! خانم شانه کارشناس ادبیات کودک در نقد و بررسی کلی ۱۵ اثر مورد بررسی، گفت: «داستان، شعر و پی‌نما باید جداگانه بررسی شوند. داستان‌ها حشو خیلی زیادی داشتند. داستانی بود که طرح و پی‌رنگ درستی نداشت. داستان دیگری رها شده بود. داستانی بود که تصاویرش کاملاً تکراری بود و هیچ خلاقیتی در آن نبود. فکر می‌کنم اگر قرار است درباره شهید سلیمانی کتابی تهیه کنیم باید ببینیم چه هدفی داریم و از چه مسیری داریم پیش می‌رویم. نمی‌شود هدف‌مان را جاودانه کردن ایشان و استفاده‌های اخلاقی برای کودکان قرار دهیم و بعد کتاب‌های بی‌کیفیتی تولید کنیم. باید بالای سر این کتاب‌ها از ابتدای تولید یک کارشناسی قوی وجود داشته باشد. درباره شعرها هم به همین ترتیب. در بعضی شعرها حتی ایراد قافیه وجود داشت. تک‌شعرها بهتر کار شده بودند. وی افزود:« خیلی از کتاب‌ها دچار کلیشه بودند. مهم‌ترین اقدام این است که از آثار کلیشه‌زدایی کنیم. انسان‌های بزرگ هم در هر صورت آدم هستند، مثل بقیه. خیلی خوب است که بگوییم حاج‌قاسم در کودکی به فکر مشکل پدرش بوده و برای کمک به او سرکار رفته. این نگاه مثبت است. اما اینکه ما بدون هیچ زمینه‌ای مقدس‌سازی کنیم، کار خوبی نیست.»
*شکسته‌نویسی افراطی در شعر، راحت‌طلبی است خانم ژوبرت با بیان اینکه صرف‌نظر از نقایص، این کتاب‌ها تنوع خوبی دارد، افزود: «در مورد ساختار داستان‌ها و بُعد فنی، ضعف وجود دارد و می‌تواند خیلی بهتر باشد. بعضی از کتاب‌ها بدون اینکه تلاش زیادی لازم باشد می‌توانند در تجدید چاپ خیلی بهتر شوند. در مورد شعرها هم من با شعر فارسی کودک امروز خیلی مشکل دارم. به خاطر شکسته‌نویسی افراطی در آنها کم پیش می‌آید از آنها لذت ببرم. به نوعی راحت‌طلبی است که با شکسته‌نویسی و جابه‌جایی، قافیه ایجاد کنیم. خیلی وقت‌ها احساس می‌کنم این اصلاً شعر نیست. فقط یک متن منظوم است. مسأله گنگ بودن محتوا نیست. مسأله ضعف زبانی است. وقتی تلاشی نمی‌شود و با جابه‌جایی و شکسته‌نویسی به سادگی قافیه به دست می‌آید، ارزش ادبی پایین می‌آید. ولی مجموعه شعر نوجوان خیلی به دلم نشست.» *اگر از دوره‌ی گذار عبور نکنیم، سطحی‌زدگی ادامه می‌یابد خدابخش با ادامه‌ی سیر گفت‌وگو از همان نقطه‌ای که آغاز کرده بود و بیان اینکه وقتی سرعت در کار بالاست، نازل‌ترین اتفاق‌ها در کتاب رقم می‌خورد، تشریح کرد: «به عنوان مثال در قافیه، در داستان‌پردازی و تعلیق و پی‌رنگ، کیفیت کم می‌شود. از حیث محتوا، از بین ۱۵ کتابی که در اختیار ما گذاشته بودید، یک محتوا در ۲ یا ۳ کتاب تکرار شده بود. ما این آفت را در تاریخ و سیره‌ی معصومین (ع) هم داریم. این در مورد شهید سلیمانی هم قابل‌تصور است. وی افزود: در تاریخ جمهوری اسلامی ایران به غیر از مرحوم حضرت امام (ره) هیچ کس دیگر را نداریم که این اقبال را در این بازه زمانی برای انتشار کتاب داشته باشد. شاید در ۱۰۰ یا ۲۰۰ساله گذشته هیچ کس را پیدا نکنیم که در این بازه زمانی این تعداد کتاب درباره‌اش منتشر شده باشد. این هم خوب است، هم بد. بدی ماجرا همین ایراداتی است که در حوزه‌ی محتوا درباره‌اش صحبت کردیم. این دوره‌ی گذار با این تنوع اگر طی نشود، این سطحی‌زدگی ممکن است تا سال‌های سال ادامه پیدا کند.»
کتاب از چیزی نمی‌ترسیدم *شهید سلیمانی را درست روایت کنیم تا ناچار به نجات قهرمان نشویم! خدابخش با اشاره به کتاب «برسد به دست حاج‌قاسم»، گفت: «این کتاب حاوی نامه‌ها و درد دل‌های کودکان و نوجوانان خطاب به شهید سلیمانی است. یکی از جاهایی که می‌توان از داخلش دستمایه استخراج کرد برای پرداخت حاج‌قاسم، همین جاست که مخاطب دارد از فهمش درباره شهید سلیمانی حرف می‌زند. من در یک احصای اجمالی چند موضوع پربسامد را از بین نامه‌ها یادداشت کردم: مردم‌داری، اخلاص، ظلم‌ستیزی، پدری، امید به آینده، جمهوری اسلامی، ایران، دین، دین‌داری کردن، انقلاب اسلامی، تواضع، جنگ، مفهوم انتقام. در این نامه‌ها یک سیر تاریخی برای شهیدان می‌بینید؛ مثلاً از شهید همت تا شهید سلیمانی. یعنی کودک یا نوجوان یک هویت مشترک بین این‌ها می‌بیند. کارشناس کتاب کودک ادامه داد: ما در پرداختن به مخاطب خیلی باید توجه کنیم. باید حواس‌مان باشد که بچه‌های مختلف با گرایش‌های مختلف به شهید سلیمانی عِرق و توجه دارند. تنها بچه‌های مذهبی و هیئتی نیستند. اگر این اتفاق نیفتد، ممکن است چند صباح دیگر به این سمت برویم که به فکر نجات قهرمان‌مان باشیم. یعنی قهرمان ما تبدیل شده باشد به یک سری قرائت‌های رسمی و ایدئولوژیک‌وار که از اینجا به بعد تازه باید در این باره صحبت کنیم که شهید سلیمانی این‌ها نیست! و ما به دنبال این نبودیم که شهید سلیمانی را این‌طور نشان دهیم. الان وقت خوبی است. دوستان مکتب به این نکته توجه کنند. الان وقت این است که آسیب‌شناسی کنیم که کتاب‌هایی که چاپ می‌کنیم به این سمت نرود. شعار زدگی‌ها وجود دارد.»
کتاب من یک حاج قاسمم کتاب کودک حتماً باید امیدبخش باشد خانم کلر ژوبرت درباره اینکه آیا کتاب‌های مورد بحث موفق شده‌اند امتداد مسیر و حیات شهید سلیمانی را در ذهن کودک و نوجوان جا بیندازند، گفت: «الزاماً این طور نیست که کتاب کودک باید پایان خوش داشته باشد. ولی حتماً باید امیدبخش باشد و روزنه‌ی امیدی برای کودک باز کند. چون بچه‌ها باید درک کنند که در زندگی همیشه اتفاقات پایان خوش ندارند. ولی امیدبخشی لازم است». وی افزود:« اما به مفهوم شهادت در این کتاب‌ها پرداخته نشده است. در یک بررسی میدانی محور اصلی سؤالات بچه‌ها درباره حاج‌قاسم این بود که چرا خداوند حاج‌قاسم را کمک نکرد و اینکه حاج‌قاسم که این‌قدر قوی بود چرا شهید شد. ابتدا خیلی تلاش کردم که در این دو موضوع داستان بنویسم. اما دیدم بسیار مشکل است. به ناچار این موضوعات را کنار گذاشتم. ولی این مسائل بسیار مهم است و حتماً باید در موردشان کار شود. در مورد مرگ کتاب هست. ولی در مورد شهادت، جای کتاب خیلی خالی است. البته اینکه این همه به شهید سلیمانی پرداخته می‌شود غیرمستقیم به بچه‌ها می‌گوید که ایشان هنوز ادامه دارد.» مراقب باشیم سرمایه‌ی شهید سلیمانی را از دست ندهیم خدابخش در پاسخ به اینکه کتاب‌ها تا چه حد از پس پاسخ به سؤالات کودکان و نوجوانان درباره‌ی امتداد مسیر و حیات حاج‌قاسم برآمده‌اند گفت: «برداشت من از کتاب‌ها این است که یک انگاره‌ی غم و اندوه در این کتاب‌ها وجود دارد. ترس من از این بود که بچه ممکن است به آستانه‌ی دو سؤالی که خانم ژوبرت فرمودند برسد یا نه. اگر برسد و کتاب درباره این دو سؤال جوابی نداشته باشد، یعنی کتاب از پس کار برنیامده. یعنی اگر بچه‌ی کتاب‌خوان یا بچه‌ای که در خانواده‌ی پرسؤالی بزرگ شده، با این کتاب‌ها مواجه شود، با این کتاب‌ها اغنا که نمی‌شود هیچ؛ سؤال‌ناک هم می‌شود. نمونه‌اش همین سؤال‌هایی که خانم ژوبرت گفتند». وی در پایان گفت:« در همین هفت‌ماهه گذشته که در سطح تهران و کشور تجربه کردیم، عده‌ای می‌گفتند جوانان تینیجر هستند که این جریان را مدیریت می‌کنند. درست و غلطش را کاری ندارم. آیا این کتاب‌ها جوابگوی این جوانان و نوجوانان هستند؟ عده‌ای از این نوجوانان اساساً به حرکت کلی شهید سلیمانی ایراد دارند. کاری به شهادت ندارند. می‌گویند او اصلاً در سوریه چه می‌کرد؟ نه غزه نه لبنان می‌گویند. خیلی باید دقت کنیم. سرمایه شهید سلیمانی بدون تردید یکی از پنج سرمایه اصلی جمهوری اسلامی است. اگر درست به ایشان نپردازیم این سرمایه را هم ته‌نشین می‌کنیم و از دست می‌دهیم.» پایان پیام/